Stơr là nguyên mẫu của làng Kông Hoa trong tiểu thuyết Đất nước đứng lên của nhà văn Nguyên Ngọc. Nơi đây có một người mà tên tuổi ông là niềm kiêu hãnh, tự hào của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên - đó là Anh hùng Đinh Núp (Anh hùng Núp). Cuộc đời của ông là biểu tượng của ý chí Việt Nam anh hùng, của sức mạnh đại đoàn kết dân tộc.
 |
| Bà con nghe kể chuyện về Anh hùng Bok Núp tại Nhà lưu niệm Anh hùng Núp |
Anh hùng Núp là người dân tộc Ba Na, sinh năm 1914 tại làng Stơr, xã Tơ Tung, tỉnh Gia Lai. Mười lăm tuổi đã mồ côi cha, cậu bé Núp phải đi phu cho Pháp nên đã chứng kiến nhiều nỗi bất công, khổ đau của buôn làng dưới ách thống trị của thực dân và từ đó đã hun đúc ý chí đấu tranh cách mạng. Tận mắt chứng kiến quân Pháp bắt dân làng Stơr đi phu, khiến người dân phải bỏ làng, bỏ buôn... Năm 1935, trong một lần quân Pháp về làng bắt phu, dân làng trốn hết vào rừng, một mình cậu bé Núp ở lại dùng nỏ phục kích “bắn Pháp chảy máu” để chứng minh với dân làng rằng, lính Pháp cũng là người, có thể chống lại được.
Trong kháng chiến chống Pháp, làng Stơr khi ấy chỉ chừng hơn chục nóc nhà. Xung quanh làng là rừng già rậm rạp, thâm u, phía trước có suối Kzắc, phía sau có núi Ta Gu sừng sững ôm lấy làng khiến cho nơi đây trở thành một địa điểm rất hiểm trở. Địa thế đó đã khiến cho Đinh Núp không một ngày trải qua thao trường luyện tập nhưng với tài trí và lòng căm thù giặc, ông đã bày binh bố trận một cách tài tình và hiểm hóc. Những chông treo, bẫy đá, hầm chông, cung nỏ... đơn sơ như chính con người Tây Nguyên yêu nước đứng lên đánh giặc đã bao phen khiến quân thù khiếp đảm. Đội tự vệ trên 40 người ngày ấy được thành lập, do chàng trai trẻ Đinh Núp chỉ huy, đã kết nối được sức mạnh lòng dân để gìn giữ buôn làng.
Từ tháng 9 năm 1950 đến tháng 2 năm 1951, quân Pháp đã tổ chức 10 cuộc hành quân đánh úp làng Stơr. Có lần, chúng sử dụng tới một lực lượng gồm 400 quân vây quét, suốt lúa, phá rẫy, quyết phá, đốt sạch làng Stơr. Nhưng dưới sự lãnh đạo của chi bộ Đảng và thôn trưởng Đinh Núp, dân làng Stơr đã dựa vào núi rừng hiểm trở, bằng vũ khí thô sơ như chông che, bẫy đá, cung tên... giăng thành chiến lũy, hào sâu, đánh bại nhiều cuộc càn quét, tiêu diệt quân địch.
| Trong tâm khảm của mỗi người dân, Anh hùng Núp luôn trường tồn, như âm hưởng cồng chiêng mãi ngân vang khúc khải hoàn, như sức sống mãnh liệt của núi rừng Tơ Tung. Anh hùng Núp và “Làng kháng chiến” Stơr đã trở thành huyền thoại trong lòng đồng bào các dân tộc, trở thành biểu tượng, niềm kiêu hãnh của Tây Nguyên bất khuất. |
“Làng kháng chiến” Stơr với tên tuổi của Anh hùng Núp đã trở thành biểu tượng của Tây Nguyên bất khuất. Dù phải dời làng tới 9 lần, phải đào củ rừng, đốt rễ cỏ tranh ăn thay muối, mặc khố váy bằng vỏ cây; dù đói cơm, lạt muối nhưng đồng bào các dân tộc Ba Na nơi đây trong những năm tháng kháng chiến vẫn một lòng sắt son theo Đảng, tổ chức đánh bại nhiều cuộc vây lùng, càn quét hung dữ của địch.
Có thể khẳng định, khi chưa có chân lý cách mạng soi sáng đường đi, bằng cung tên, ná, chông... ông đã cùng đồng bào đứng lên, kiên cường “bắn Pháp chảy máu”. Điều đó có vẻ rất bình thường, nhưng lại là một bước ngoặt quan trọng trong việc giúp đồng bào của mình tin tưởng vào khả năng thắng giặc và quyết tâm đánh giặc như lời ông nói: “Thằng Pháp không phải là Yàng (Trời). Mình đánh được nó, nó cũng chỉ như con thú thôi”.
Cuộc đời cách mạng của Đinh Núp đã trở thành thiên anh hùng ca bất tử, ông là người Tây Nguyên đầu tiên được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân năm 1955, là người được bạn bè quốc tế hết sức ngưỡng mộ, trong đó, Chủ tịch Cuba Fidel Castro nhận là anh em kết nghĩa.
Ông mất năm 1999 tại Pleiku nhưng trong tâm khảm của mỗi người dân, Anh hùng Núp luôn trường tồn, như âm hưởng cồng chiêng mãi ngân vang khúc khải hoàn, như sức sống mãnh liệt của núi rừng Tơ Tung này. Anh hùng Núp và “Làng kháng chiến” Stơr đã trở thành huyền thoại trong lòng đồng bào các dân tộc, trở thành biểu tượng, niềm kiêu hãnh của Tây Nguyên bất khuất.
Chúng tôi về Stơr vào những ngày tháng Tám lịch sử. Ngôi làng của Anh hùng Núp huyền thoại rực đỏ sắc cờ Tổ quốc, tràn ngập một màu tươi mới, khắp các tuyến đường làng ngõ xóm bà con cùng nhau phát quang bụi rậm, dọn dẹp vệ sinh và treo cờ Tổ quốc dọc các tuyến đường chính. Nhiều thôn, buôn cũng phát động phong trào thể thao, văn hóa như tổ chức giao lưu bóng đá, bóng chuyền, tập luyện các bài hát ca ngợi Đảng, Bác Hồ kính yêu để biểu diễn vào ngày lễ trọng đại. Các gia đình người dân tộc Ba Na, Tày, Mường lại cùng nhau sửa sang bàn thờ, ảnh Bác Hồ, chuẩn bị những món ăn truyền thống kính dâng tổ tiên, dâng Bác.
 |
| Nghề dệt thổ cẩm trên quê hương Anh hùng Núp |
Đi tới đâu, nhắc đến tên Bok Núp, tất thảy người già, người trẻ đều vanh vách kể chuyện vị anh hùng Tây Nguyên đánh giặc như là chuyện mới hôm qua vậy. Ấy là bởi, hình ảnh Bok Núp luôn ở trong trái tim mỗi người Ba Na.
Ông Đinh Bư, nguyên Bí thư Đảng ủy xã Tơ Tung thân tình, cởi mở cho biết, làng Stơr bây giờ là nơi chung sống không chỉ riêng của đồng bào dân tộc Ba Na, mà còn có cả người Kinh, Tày, Mường... từ tận Cao Bằng, Lạng Sơn vào lập nghiệp. Bức thư của Bác Hồ gửi đồng bào các dân tộc Tây Nguyên năm 1946 được phóng to, treo trang trọng giữa Nhà văn hóa của làng để nhắc nhở đồng bào luôn ghi nhớ lời Bác dạy. Địa phương đã có sáng kiến in Bức thư thành nhiều bản tặng cho mỗi nhà một bức, treo ngay dưới ảnh Bác Hồ.
Còn Bí thư Chi bộ, Trưởng làng Stơr Đinh Rới phấn khởi thông tin: “Stơr mình là làng văn hóa kiểu mẫu của tỉnh, phải sống xứng với truyền thống anh hùng, xứng với Bok Núp. Không tin, không nghe, không theo lời kẻ xấu, phải chung tay xây dựng quê hương giàu đẹp”. Ông nói với niềm tự hào, tin tưởng. Ông Đinh Nhúy, cháu gọi Anh hùng Núp bằng bác, tâm sự: “Ngày trước, người Ba Na ở Stơr đánh giặc kiên cường bao nhiêu thì nay cũng phải quyết tâm chiến thắng đói nghèo bấy nhiêu. Dân làng Stơr ơn Đảng cho nhiều thứ nhưng không vì thế mà ỷ lại, trông chờ”. Đặc biệt, Stơr luôn là làng đi đầu trong các phong trào, phát huy truyền thống cách mạng trong sự nghiệp đổi mới, xứng đáng là quê hương Anh hùng Núp, xứng đáng với niềm tin của Đảng, của Nhân dân cả nước.
Khu nhà lưu niệm Anh hùng Núp được xây dựng bề thế, khang trang ngay chính giữa làng, đối diện nhà rông. Điểm trường làng Stơr chỉ cách nhà rông mươi thước. Con đường huyết mạch Đông Trường Sơn xuyên qua làng, như sợi chỉ nối dài vô tận giữa quá khứ với hiện tại. Dòng Kzắc hiền hòa, cần mẫn bao đời miệt mài dẫn dòng nước mát lành từ suối mẹ Tơ Tung chảy quanh làng, tưới mát cho cánh đồng lúa nước. Những quả đồi bát úp lơ lửng bao quanh làng, từng ruộng mía, nương bắp mới lên xanh nối tiếp nhau kéo dài tít tắp. Xa xa, núi Kông vẫn sừng sững như một điểm tựa của niềm tin và lòng quả cảm của người dân nơi đây.
Chúng tôi được nghe già làng Đinh Dom, năm nay đã qua hơn tám mươi mùa rẫy, kể những câu chuyện cảm động về “Làng kháng chiến” Stơr xưa qua những ký ức của ông. Nhưng vấn đề quan tâm nhất, được nói nhiều nhất lại là chuyện làm kinh tế, giảm nghèo, dựng xây nông thôn mới. Nguyên Chủ tịch UBND xã Tơ Tung Trần Xuân Nam cho biết: “Đời sống của đồng bào đã ổn định, nhiều gia đình khá giả, các dân tộc trong xã cùng đoàn kết, giúp đỡ nhau đi lên; kết cấu hạ tầng được đầu tư, nâng cấp; sản xuất nông nghiệp tăng trưởng tích cực, nhiều mô hình sản xuất, mô hình liên kết, ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ mang lại hiệu quả kinh tế và thu nhập cao cho nhân dân. Nếu thu nhập bình quân đầu người năm 2011 đạt 10 triệu đồng/người/năm thì đến nay đạt trên 50 triệu đồng/người/năm. Tơ Tung đã được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới năm 2020”.
Sức vươn lên, sự đồng tâm hiệp lực của người dân nơi đây đã thành những đồng lúa, rẫy bắp, nương mì, vườn mía tốt tươi, xanh thẳm buôn làng mà trước đây không có. Một số hộ trồng cây xoan đào, cây thuốc lá, cây bạch đàn xuất khẩu hoặc phát triển chăn nuôi đã có thu nhập hàng trăm triệu đồng mỗi năm.
 |
| Lễ cơm mới của người Bana trên quê hương Anh hùng Núp |
“Làng Stơr Anh hùng trong kháng chiến cũng phải đi đầu trong đổi mới chứ, cán bộ nhỉ!” Ông Đinh Plung, người cháu vợ của Anh hùng Núp vui vẻ nâng chén rượu hỏi vui Bí thư Chi bộ Đinh Rới. Mọi người cười vui, nắm chặt tay nhau cùng hướng về bức ảnh chụp Anh hùng Núp như chung một tấm lòng thủy chung, son sắt.
Dòng máu cách mạng, truyền thống đoàn kết, một lòng theo Đảng, theo Bác Hồ luôn chảy trong huyết quản mỗi người dân Stơr. Kiên cường, bất khuất trong kháng chiến và mạnh mẽ, sáng tạo vươn lên trong đổi mới, mảnh đất Tơ Tung - quê hương của Anh hùng Đinh Núp huyền thoại nay đã khoác lên mình diện mạo mới với những gam màu tươi sáng của cuộc sống no ấm, đủ đầy.
Tết Độc lập đã tới gần, là thời khắc để mỗi người dân được sống lại những ngày tháng hào hùng của dân tộc. Đồng thời, nhận thức rõ hơn giá trị của tự do, độc lập, từ đó nhìn nhận trách nhiệm, bảo vệ thành quả của cách mạng trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc với nhiều thời cơ, vận hội mới.
