Hãy nhìn vào thế trận kinh tế giữa hai nước nếu chính quyền Donald Trump thực hiện những điều đã nói khi tranh cử. Một thực tế hiển nhiên là, khi đôi bên khai chiến về mậu dịch thì cả hai đều bị thiệt hại. Có thể Trung Quốc sẽ bị nặng hơn, vì Bắc Kinh cần kinh tế Mỹ hơn là kinh tế Mỹ cần Trung Quốc. Đơn giản là do kinh tế Trung Quốc lệ thuộc vào xuất cảng nhiều hơn, gấp đôi nước Mỹ khi so với tổng sản lượng. Thống kê gần đây cho thấy xuất cảng của Trung Quốc đã giảm trong hai năm liền và đấy là điều rất đáng ngại, trong khi ấy kinh tế Mỹ không cần hàng rẻ của Trung Quốc bằng kinh tế Bắc Kinh cần sản phẩm cao cấp từ Washington.
Nhưng Mỹ cũng bị thiệt
Ngay từ trước khi Trump ngồi vào Nhà Trắng, Trung Quốc đã gửi tín hiệu “cảnh cáo” tới chính quyền Trump khi thông báo, nước này sẽ áp dụng thuế chống phá giá lên một số mặt hàng thức ăn gia súc nhập khẩu từ Mỹ ở mức cao hơn so với những gì từng được đề xuất hồi năm ngoái. Nếu ông Trump quyết áp mức thuế 45% như từng đe dọa lên 500 tỷ USD nhập khẩu mỗi năm từ đại lục, kinh tế Trung Quốc chắc chắn bị ảnh hưởng. Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Trung Quốc, tiêu thụ 16% tổng giá trị xuất khẩu của nước này. Trong khi đó, giá trị xuất khẩu từ Mỹ sang Trung Quốc chỉ đạt 1/4 con số trên, khoảng 120 tỷ USD. Nếu thương mại giữa hai nước đình trệ, Trung Quốc hiển nhiên sẽ mất trong ngắn hạn. Tuy nhiên, Bắc Kinh có nhiều cách khác để trả đũa.
Một điều chắc chắn là, Trung Quốc không dễ dàng đầu hàng hoặc chuẩn bị các biện pháp hạn chế xuất khẩu như Nhật Bản từng làm với ngành xuất khẩu ô tô của mình vào những năm 1980. Mỹ tin rằng Trung Quốc sẽ đối kháng mạnh mẽ, có điều sự trả đũa chưa chắc đến ngay lập tức. Báo cáo của Bank of America nhận định như vậy về cuộc chiến thương mại đang rình rập giữa hai cường quốc. Tuy nhiên, vấn đề gay cấn ở chỗ, thậm chí chỉ một trận “khẩu chiến” giữa hai nước cũng có thể ảnh hưởng đến các nhà đầu tư, không chỉ từ Trung Quốc, Mỹ mà còn từ khá nhiều nơi khác trên thế giới.
Báo Trung Quốc Global Times đã cảnh báo việc áp đặt hàng rào thương mại lên các sản phẩm Trung Quốc đồng nghĩa với việc hàng loạt hợp đồng máy bay Boeing sẽ bị thay thế bằng Airbus, doanh số iPhone và đồ điện tử Mỹ tại Trung Quốc sụt giảm mạnh, bắp và đậu nành Mỹ không thể xâm nhập thị trường Trung Quốc nữa. Ngoài ra, Trung Quốc có thể cấm các doanh nghiệp nhà nước làm ăn với Mỹ, cấm xuất khẩu sang Mỹ một số mặt hàng thiết yếu, thậm chí ngó lơ những vụ ăn cắp bản quyền sở hữu trí tuệ vốn làm "đau đầu" nhiều công ty Mỹ.
Cuộc chiến thương mại của Trump sẽ làm khốn đốn các ông lớn công nghệ, vốn phụ thuộc nhiều vào nhân công giá rẻ của Trung Quốc. iPhone là một ví dụ. Tất cả iPhone đều được lắp ráp tại Trung Quốc, nhưng chi phí lắp ráp này chỉ chiếm 4% giá trị gia tăng của một chiếc iPhone, và tình thế Trung Quốc mất Apple (nhà sản xuất iPhone) sẽ không nguy cấp bằng việc Apple mất công xưởng lẫn thị trường Trung Quốc. Các hãng công nghệ của Mỹ đứng trước nguy cơ mất cả nguồn nhân công rẻ lẫn thị trường khổng lồ của Trung Quốc.
Trên chính nước Mỹ, người dân Mỹ sẽ phải trả giá. Các hàng rào thuế quan sẽ đẩy giá cá hàng hóa tại Mỹ lên cao và rất khó để người Mỹ tìm được nguồn hàng hóa thay thế hàng Trung Quốc. Việc làm tiếp tục “đội nón ra đi”. Cốt lõi của cuộc chiến thương mại mà Trump đề xuất là ông muốn “mang việc làm trở lại nước Mỹ”. Tuy nhiên, theo phân tích của giới chuyên môn, những người trông chờ vào Trump sẽ vỡ mộng, cuộc chiến thương mại với Trung Quốc sẽ đẩy tỷ lệ thất nghiệp của Mỹ từ mức 4,9% hiện nay lên 9% vào năm 2020.
Một nghiên cứu gần đây của Viện nghiên cứu Kinh tế Quốc tế Peterson ước tính rằng cuộc chiến thương mại do Mỹ dẫn đầu có thể phải trả giá bằng hơn 4 triệu việc làm của người Mỹ trong khu vực tư nhân – điều này sẽ đẩy Mỹ vào một cuộc suy thoái. Các ngành công nghiệp phụ thuộc và xuất khẩu và sản xuất cho các khu vực như công nghệ thông tin, không gian và kỹ thuật cơ khí sẽ bị ảnh hưởng nặng nề. Cuộc chiến thương mại cũng sẽ có tác động lan rộng sang những khu vực không liên quan trực tiếp đến thương mại quốc tế như phân phối bán lẻ và nhà hàng.
Cụ thể, việc Mỹ áp đặt các hình thức bảo hộ thương mại cho doanh nghiệp trong nước sẽ kích động trả đũa từ các đối tác thương mại của nước này, nạn nhân đầu tiên là các doanh nghiệp phụ thuộc vào xuất khẩu của Mỹ và nhân viên các công ty ấy. Những nhân viên với thu nhập thấp hơn hoặc vừa bị sa thải sẽ kéo theo sức mua giảm, làm ảnh hưởng các ngành bán lẻ, dịch vụ ăn uống. Viện Peterson dự đoán tỷ lệ người có việc làm sẽ giảm 5% ở bang Washington và 4% ở 19 bang khác.
Tương tự, một mô hình giả định của hãng phân tích Moody mới đây cho ra kết quả tương tự về tỷ lệ thất nghiệp, 9,5% vào năm 2019. Nghiên cứu của Moody dự đoán dù Trump áp các biện pháp bảo hộ lên các sản phẩm sản xuất tại nước ngoài, những công ty Mỹ xưa nay lựa chọn nhân công Trung Quốc sẽ hoang mang không biết các biện pháp này kéo dài đến bao giờ chứ chưa vội vã chuyển công xưởng về trong nước.
“Được tiếng” nhưng “mất miếng”
Khi làm khó các hãng công nghệ lớn của Mỹ, Trump đang gián tiếp trao cơ hội cho Trung Quốc. Các công ty nội địa của nước này luôn sẵn sàng trám vào khoảng trống các công ty Mỹ để lại do giá thành sản xuất bị đẩy lên cao. Trong cuộc chiến thương mại có nguy cơ nổ ra này, Mỹ sẽ là kẻ khơi mào và phải đóng vai “kẻ ác”. Bất chấp việc chính phủ Trung Quốc có thể từng có chiêu trò làm tổn hại lợi ích của Mỹ, nhưng trong cuộc chiến ấy Trung Quốc sẽ được tiếng là “nạn nhân”, thậm chí là người bảo vệ cho một thế giới của tự do thương mại dựa trên luật pháp.
“Trung Quốc là siêu cường duy nhất vẫn còn nói về việc mở rộng hợp tác”, New York Times dẫn lời ông Nicholas Lardy, chuyên gia về Trung Quốc của Viện nghiên cứu Kinh tế Quốc tế Peterson. Các nước đang phát triển vẫn tin rằng con đường dẫn đến sự thịnh vượng của họ phụ thuộc sự hòa mình vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Trong khi đó, ở các nước giàu như Mỹ, Anh và Pháp, người ta đang chứng kiến sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc. Từ khi ông Trump tuyên bố Mỹ sẽ rút khỏi Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP), Bắc Kinh vui mừng xúc tiến những hiệp định thương mại hợp tác với các nước vừa bị Mỹ “bỏ rơi”, điển hình là Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP).
Trong chiến lược trỗi dậy của mình, Trung Quốc không an phận làm công xưởng của thế giới, nơi cung cấp nhân lực cho những chiếc iPhone mang công nghệ Mỹ. Thay vào đó, nước này tham vọng tạo ra những đế chế của riêng mình. "Trung Quốc muốn người tiêu dùng Mỹ sử dụng những chiếc điện thoại thông minh của Trung Quốc, chứ không cần người dùng trong nước chạy theo các sản phẩm của Apple (dù sản phẩm đó lắp ráp trong Trung Quốc)", Michael Schuman, nhà báo chuyên trách khu vực châu Á của TIME, nhận định trên Bloomberg.
Theo hải quan Trung Quốc, năm 2017, ngoại thương nước này sẽ đối mặt với nhiều khó khăn, đặc biệt nếu các biện pháp bảo hộ được thắt chặt hơn sau khi ông Trump chính thức trở thành Tổng thống. “Xu thế chống lại toàn cầu hóa đang ngày trở nên rõ nét, và Trung Quốc là nạn nhân lớn nhất của nó,” người phát ngôn của Hải quan Trung Quốc, Huang Songping nói. “Chúng tôi sẽ chú ý nhiều hơn đến chính sách ngoại thương sau khi ông Trump nhậm chức.”
Trong trận đánh này, Bắc Kinh có thể chiếm một lợi thế là giữ vị trí gần như độc quyền về đất hiếm, hay kim loại quý cần thiết cho công nghiệp cao cấp, vì sản xuất chừng 89% của sản lượng toàn cầu, nhưng kinh tế Mỹ vẫn có nguồn cung cấp khác ngay trong nước và đã khởi động việc này sau 15 năm lãng quên khi thấy Bắc Kinh dùng đất hiếm để bắt bí Nhật Bản mấy năm trước. Hoa Kỳ còn dư công xuất về kỹ nghệ chế biến và có thể tìm ra thị trường xuất cảng khác nếu Bắc Kinh đóng cửa thị trường của mình. Tuy nhiên, lãnh đạo Bắc Kinh đang có nhiều vấn đề kinh tế, xã hội và chính trị trong nội bộ nên chưa chắc đã muốn gây chiến với Mỹ, trong khi ban tham mưu do ông Trump bổ nhiệm đều đầy kinh nghiệm đàm phán và luật pháp để sẵn sàng lâm chiến.
Thông tin từ hải quan Mỹ cho biết, năm 2015, thặng dư thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc là 366 tỷ USD. Còn số liệu của Trung Quốc chỉ ra, thặng dư thương mại giữa hai quốc gia năm 2016 đạt 250,79 tỷ USD, giảm không đáng kể so với mức 260,91 tỷ USD của năm 2015. Một bản báo cáo của Bank of America Merrill Lynch nhận định, tân Tổng thống Mỹ có thể sử dụng điều này làm một con bài “đối phó” với Bắc Kinh trên các bàn thương lượng. Thặng dư vượt 20 tỷ USD là một trong ba yếu tố để Bộ Ngân khố Hoa Kỳ đánh giá một quốc gia có thao túng tiền tệ hay không.
“Mối lo ngại của chúng tôi là, lập trường của ông Trump đối với thương mại Trung Quốc có thể khiến sự yếu kém dài hạn về cơ cấu trong xuất khẩu của Trung Quốc lộ rõ,” một nhà phân tích kinh tế của ngân hàng ANZ cho biết. “Chính sách thương mại của ông Trump chắc chắn sẽ khuyến khích các doanh nghiệp Mỹ chuyển các cơ sở sản xuất của mình ra khỏi Trung Quốc”.
Về lâu dài, khi nền kinh tế Trung Quốc trở nên rộng lớn hơn và ít phụ thuộc vào xuất khẩu hơn, nó có thể trở nên dẻo dai hơn trước các biến động bên ngoài. Tuy nhiên, những bất trắc từ bên ngoài mà Trung Quốc ngày nay đang phải đối mặt là chưa từng có tiền lệ và có khả năng là những bất trắc nghiêm trọng nhất kể từ khi nước này bắt đầu chính sách mở cửa năm 1978. Sự bất trắc ấy đang tích tụ dần đã tạo ra cảm giác về một cuộc khủng hoảng sắp đến và gây hại cho đầu tư và tiêu dùng. Bất cứ một hành động chiến tranh thương mại nào, dù nhỏ, hay bất cứ biện pháp trừng phạt nào dù chỉ là một phần cũng sẽ làm thị trường tài chính Trung Quốc lao đao và làm cho tình cảnh chảy máu tài sản vốn đã tệ hại sẽ còn trầm trọng hơn, từ đó gây thêm áp lực cho đồng NDT.
Hơn nữa, theo Julian Evans-Pritchard, chuyên gia Trung Quốc tại Capital Economics nhận xét, khó thấy được điều gì sẽ đem lại một sự phục hồi bền vững cho thương mại Trung Quốc. Thặng dư thương mại năm 2016 giảm xuống dưới 510 tỷ USD, so với 594 tỷ USD vào năm 2015, có thể thu hẹp khả năng của các nhà cầm quyền Trung Quốc “đảo ngược” những áp lực của dòng chảy vốn, điều từng giữ cho đồng Nhân dân tệ ở mức thấp trong hơn 8 năm liên tiếp, các chuyên gia của ANZ kết luận./.
