/ Văn hóa sống xanh

Trong thời đại khủng hoảng khí hậu và ô nhiễm môi trường lan rộng, "sống xanh" đã trở thành một khẩu hiệu phổ biến. Nhưng liệu chúng ta có thực sự hiểu "xanh" là gì, hay chỉ đang tiêu dùng những hình ảnh xanh mà không thay đổi bản chất hành vi? Bài viết này đi tìm câu trả lời: sống xanh không chỉ là hành động cá nhân mang tính biểu tượng, mà phải là lựa chọn có tri thức, được hỗ trợ bởi hạ tầng, chính sách và một nền văn hóa xanh thực thụ.

Trong kỷ nguyên biến đổi khí hậu và khủng hoảng sinh thái toàn cầu, khái niệm quốc gia xanh không chỉ là lời hiệu triệu chính sách mà còn là một chiến lược sống còn. Quốc gia xanh là hình mẫu của một đất nước có khả năng phát triển kinh tế – xã hội hài hòa với thiên nhiên, nơi mà tăng trưởng không đánh đổi bằng tài nguyên cạn kiệt, không để lại dấu chân carbon khổng lồ cho thế hệ sau. Nhưng quốc gia xanh là gì, và Việt Nam đang ở đâu trên hành trình ấy?

Sống xanh đang dần trở thành một lối sống phổ biến, thậm chí là một biểu tượng văn hóa mới. Nhưng chính trong làn sóng ấy, không ít người tiêu dùng bắt đầu cảm thấy bối rối: liệu những lựa chọn của mình có thực sự đóng góp vào sự chuyển đổi bền vững, hay chỉ là một vòng lặp của cảm giác “đã làm đúng”? Làm sao để không rơi vào cái bẫy của greenwashing – khi chúng ta sống xanh theo hình ảnh, theo gợi ý mạng xã hội, nhưng quên đi câu hỏi quan trọng hơn: cái “xanh” đó đến từ đâu, và dẫn tới đâu?

50 năm sau ngày lịch sử 30/4/1975, đất nước Việt Nam đã hồi sinh mạnh mẽ và không ngừng phát triển. Nhưng song hành với những bước tiến kinh tế là thách thức mới: ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu, và gánh nặng rác thải nhựa. Lễ Kỷ Niệm 50 Năm Giải Phóng Miền Nam không chỉ là dịp để tri ân quá khứ, mà còn là lời mời gọi mỗi người hành động vì một tương lai xanh.

Ở cấp độ vĩ mô, những cam kết phát triển bền vững ngày càng xuất hiện dày đặc trong báo cáo chiến lược, tài liệu truyền thông và các tuyên bố quốc tế. Doanh nghiệp nói về ESG, nhà nước đặt chỉ tiêu “kinh tế xanh”, ngành công nghiệp công bố lộ trình carbon thấp. Tuy nhiên, giữa ngôn từ và hành động là một khoảng cách không dễ lấp đầy. Khi “xanh” trở thành một danh mục chiến lược nhưng không có hệ thống kiểm chứng, minh bạch và giám sát xã hội đi kèm, nó có thể biến thành một thứ “tài sản biểu tượng” hơn là cam kết đạo lý. Và từ đó, xuất hiện một kiểu greenwashing tinh vi hơn – không nằm ở màu sắc, mà ở văn bản.

Trong một thế giới nơi hình ảnh đi trước thông tin, màu xanh đã trở thành một “ngôn ngữ thị giác” đầy sức mạnh. Chỉ cần thay đổi sắc độ bao bì, lặp lại vài từ như “tự nhiên”, “thân thiện”, “eco”, “xanh hóa”… – là một sản phẩm hoặc chiến dịch có thể bước qua ngưỡng đạo đức tiêu dùng, dù chưa thực sự thay đổi gì trong bản chất. Khi việc sống xanh được rút gọn thành cảm giác “nhìn có vẻ đúng”, truyền thông vô tình – hoặc đôi khi cố ý – trở thành tấm màn che cho những điều chưa hoàn thiện. Greenwashing trong truyền thông, vì thế, cần được nhìn rõ – không phải để chỉ trích, mà để khôi phục lại vai trò của thông tin trung thực trong một xã hội muốn sống xanh thật sự.

Từ bao bì “thân thiện môi trường” đến những chiến dịch quảng cáo đậm màu xanh lá, từ các dự án “xanh hóa” ngành công nghiệp đến cam kết carbon thấp trong phòng họp – hình ảnh sống xanh đang ngày càng hiện diện dày đặc trong đời sống tiêu dùng và truyền thông. Nhưng giữa xu thế đáng mừng ấy, một khái niệm lặng lẽ nổi lên: greenwashing – hay còn gọi là “tô xanh giả tạo”. Đây không phải là một hiện tượng mới, nhưng lại đang ngày càng tinh vi và khó nhận biết hơn. Đặt ra câu hỏi về greenwashing không phải để phủ nhận nỗ lực xanh, mà để bảo vệ điều quý giá hơn: sự trung thực, sự chuyển đổi thật sự và niềm tin công chúng với những thay đổi đang rất cần thiết cho tương lai.

Năng lượng tái tạo đang được kỳ vọng như một lối thoát cho thế giới hậu carbon. Nhưng giữa những đồ thị net-zero, những cánh đồng gió nối dài, và cam kết dồn dập từ các hội nghị khí hậu, một câu hỏi cần được đặt lại: liệu năng lượng xanh có thực sự đủ sức cứu hệ thống đang khủng hoảng – hay chỉ đang tạo ra một vòng lặp mới dưới lớp vỏ hứa hẹn? Khi giới hạn kỹ thuật, kinh tế và chính trị vẫn còn đó, "chuyển đổi xanh" cần được nhìn nhận không chỉ như một bước tiến công nghệ, mà là một phép thử xã hội toàn diện – về niềm tin, về công bằng, và về khả năng tự hỏi lại chính mô hình phát triển của mình.

Chúng ta thường nghĩ năng lượng là chuyện ở đâu đó xa xôi – của lưới điện, nhà máy, kỹ sư. Nhưng trong một thế giới đang khủng hoảng khí hậu, mỗi công tắc được bật, mỗi thiết bị tiêu dùng, mỗi hóa đơn tiền điện – đều là một chọn lựa. Không có dòng điện nào là vô can. Và cũng không có công dân nào là đứng ngoài hệ thống năng lượng đang định hình tương lai khí hậu, sức khỏe và quyền được sống trong một môi trường còn thở được.

Biến đổi khí hậu không còn là một dự báo, mà là thực tế vật lý đang diễn ra từng ngày. Trong bối cảnh đó, năng lượng tái tạo không còn là một tùy chọn công nghệ hay xu hướng phát triển, mà là điều kiện cần để duy trì một thế giới còn sống được. Bài viết này phân tích vai trò sống còn của năng lượng xanh, không bằng ẩn dụ hay lý tưởng, mà bằng dữ kiện lạnh lùng: từ phát thải khí nhà kính, phụ thuộc nhiên liệu hóa thạch, đến khủng hoảng năng lượng toàn cầu – và câu hỏi thực tế: liệu Việt Nam có đủ quyết liệt để không bị bỏ lại sau trong cuộc chuyển đổi không thể trì hoãn này?