Cuốn sách được xem là công trình nghiên cứu sâu sắc, đa chiều về lịch sử, kiến trúc và đời sống tinh thần của các khu tập thể Việt Nam – đặc biệt là Hà Nội, nơi hình thành mô hình cư trú đặc thù gắn liền với ký ức bao cấp. Qua ba phần chính “Di sản lịch sử”, “Đô thị nhân văn” và “Giấc mơ thiên đường”, nhóm tác giả tái hiện hành trình hình thành khu tập thể từ những năm 1930 đến cuối thế kỷ XX – từ “ngôi nhà mơ ước thời hậu chiến” với “xí máy”, “chuồng cọp”, “hàng SIDA”, đến những giá trị nhân văn và sáng tạo trong không gian sống đô thị.

Theo PGS.TS. Nguyễn Văn Huy – nguyên Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, các thuật ngữ được nhắc đến trong sách như “chuồng cọp”, “cơi nới”, “đô thị mới” hay “không gian công cộng” không chỉ mang tính kỹ thuật mà còn là biểu tượng văn hóa. Ông nhấn mạnh: “Không gian công cộng là nơi lưu giữ ký ức và trải nghiệm của người dân khu tập thể, nơi thể hiện rõ nhất bản sắc cộng đồng đô thị Việt Nam”.

Các diễn giả chia sẻ tại sự kiện ra mắt sách và tọa đàm “Khu tập thể - Tìm lại giấc mơ thiên đường“. Ảnh: Mỹ Duyên.

TS. Trần Hậu Yên Thế chia sẻ, giá trị hấp dẫn nhất của khu tập thể không nằm ở kiến trúc, mà ở đời sống được phản ánh qua kiến trúc ấy: “Không gian sống là nơi đời sống được tôn vinh. Khu tập thể vừa phản ánh đô thị, vừa làm đô thị nhân văn hơn – bởi chính cư dân là người kiến tạo không gian sống của họ”.

PGS.TS.KTS Nguyễn Hồng Thục, trong lời đầu sách, viết: “Khu tập thể, đối với cư dân của nó – những người trong cuộc, đã trở thành ký ức tập thể của tuổi trẻ, tình người và chốn đi về trong tâm tưởng.” Bà cho rằng, cuốn sách không chỉ khơi gợi hoài niệm mà còn là lời nhắc về trách nhiệm bảo tồn di sản đô thị Việt Nam trong quá trình phát triển nóng hiện nay.

Độc giả được tham quan không gian trưng bày nghệ thuật gợi nhớ đời sống tập thể xưa. Ảnh: Mỹ Duyên.

Tại buổi ra mắt, độc giả được tham quan không gian trưng bày nghệ thuật gợi nhớ đời sống tập thể xưa: “Cửa sổ ký ức” – khu check-in tái hiện sân khu tập thể Hà Nội buổi chiều; “Màu ký ức” – trưng bày 18 tác phẩm nghệ thuật gợi không khí đô thị xưa; và “Hương vị ký ức” – góc ẩm thực gợi hương vị quen thuộc của thời bao cấp.

Ký hoạ khu tập thể Văn Chương của hoạ sĩ trẻ Trần Nam Long.

Nghệ sĩ nhiếp ảnh Trần Thu Hà – tác giả một số bức ảnh trong sách – chia sẻ: “Dù khu tập thể đã cũ kỹ, tôi vẫn thấy chúng đẹp vô cùng. Mỗi khung cửa, mỗi cầu thang đều mang theo hơi thở của một thời gian khó nhưng đậm tình người”.

“Khu tập thể - Tìm lại giấc mơ thiên đường” thu hút sự quan tâm bạn đọc. Ảnh: Mỹ Duyên.

Công trình “Khu tập thể – Tìm lại giấc mơ thiên đường” là kết quả hợp tác giữa nhiều nhà nghiên cứu: Nguyễn Trần Đức Anh, Lê Phước Anh, Trần Huy Ánh, Phạm Thị Ngọc Bích, Phạm Thị Thủy Chung, Vũ Hiệp, Nguyễn Văn Huy, Nguyễn Vũ Hoàng, Phạm Long… Cuốn sách tuyển chọn nhiều tranh, ảnh, ký họa và câu chuyện sinh động về các khu tập thể Kim Liên, Văn Chương, Khương Thượng, Thành Công… – những “mảnh ký ức” tạo nên diện mạo của một đô thị nhân văn, bao dung và sáng tạo.

Cuốn sách được xem là công trình nghiên cứu sâu sắc, đa chiều về lịch sử, kiến trúc và đời sống tinh thần của các khu tập thể Việt Nam – đặc biệt là Hà Nội, nơi hình thành mô hình cư trú đặc thù gắn liền với ký ức bao cấp. Ảnh: Mỹ Duyên.

Không chỉ là buổi giới thiệu sách, sự kiện còn là cuộc đối thoại giữa quá khứ và hiện tại, giữa bảo tồn và phát triển. Từ câu chuyện của khu tập thể, các diễn giả thống nhất rằng trong hành trình hướng đến đô thị hiện đại, việc gìn giữ “tinh thần cộng đồng, sự sẻ chia và dấu vết cá nhân” chính là chìa khóa để kiến tạo những thành phố tương lai – hiện đại nhưng không vô cảm, ngăn nắp nhưng vẫn ấm áp.