Sự phát triển của máy tính cá nhân, điện thoại thông minh, mạng di động dựa trên công nghệ không dây hiện nay đã phát triển đến thế hệ thứ 5 (5G - GENERATION, viết tắt là G), đã tạo điều kiện cho sự ra đời và lan rộng của các MXH.
MXH tạo ra cơ hội giao tiếp cho mọi người trên khắp thế giới; không chỉ chia sẻ thông tin, mà còn là môi trường để xây dựng mối quan hệ, quảng bá thương hiệu (doanh nghiệp, sản phẩm hàng hóa, sản phẩm văn hóa....), tìm kiếm thông tin hữu ích.
|
Các chính khách hàng đầu trên thế giới, nhà ngoại giao, doanh nhân... trên thế giới đều sử dụng MXH. Tổng thống Donald Trump luôn sử dụng MXH Twitter để truyền tải thông điệp về các vấn đề chính trị, kinh tế, quân sự của Hoa Kỳ.
Bây giờ không người Việt Nam nào còn lạ lẫm với MXH như Facebook, Twitter, YouTube, TikTok… Theo báo cáo về thị trường Digital Việt Nam từ DataReportal, Việt Nam hiện có khoảng 77,93 triệu người dùng Internet. Trong số đó, có tới 70 triệu người đã sử dụng ít nhất một nền tảng mạng xã hội trong năm 2024, tương đương với 89,8% người dùng Internet và chiếm 71,% tổng dân số Việt Nam.
Nhà văn Di Li trong tác phẩm “Tật xấu người Việt”, cho rằng, nếu không tính tới trẻ em mẫu giáo và người quá già thì gần như 100% người Việt sử dụng Facebook, đứng thứ bảy trên thế giới, chỉ sau Ấn Độ, Indonesia, Mỹ... Căn tính người Việt thích quảng giao, chia sẻ, kết nối và có nhiều nguyên nhân khác, nên số người sử dụng MXH ngày càng đông đảo cũng là một quy luật muôn đời.
*
Phải ghi nhận rằng, MXH không chỉ là nơi giải trí, mà còn trở thành công cụ quan trọng cho doanh nghiệp, cá nhân và tổ chức. Với “ưu thế” này, MXH ngày càng thu hút “tín đồ” trên nền tảng số. Không phủ nhận những tích cực MXH mang đến cho đời sống người tham gia ở Việt Nam; từng cá nhân được giao lưu, chia sẻ; nhiều người thực hiện công tác từ thiện nhân đạo (tự phát); nhiều lứa đôi nên vợ nên chồng; nhiều người thất lạc người thân do nhiều nguyên nhân lịch sử, chiến tranh tìm lại được người thân... Thậm chí, nhiều tin báo tội phạm, nhiều trường hợp trẻ em bị lạc đường, bị bắt cóc... cơ quan Công an lần theo MXH bắt được thủ phạm.
Tuy nhiên, MXH cũng đã và đang phản chiếu nhiều mặt tiêu cực, thậm chí hành vi phạm tội như: kích động bạo lực, đưa thông tin sai sự thật, lừa đảo chiếm đoạt tài sản… ảnh hưởng nghiêm trọng đến công tác bảo đảm an ninh trật tự và nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Thời gian qua, nhiều vụ việc lợi dụng MXH để bán hàng giả, hàng kém chất lượng ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe và niềm tin của nhân dân được thực hiện trên MXH, trong đó có những người nổi tiếng tham gia. Nhiều người đã trở thành nạn nhân của lừa đảo trên MXH. Những yếu tố phi văn hóa lan tràn trên MXH. Đúng là MXH đã và đang trở thành “chợ trời”, thật giả lẫn lộn.
Người Việt Nam thường “kiêu hãnh cá nhân”, trong con người nào cũng có một “trời kiêu hãnh” và “trời tự ái”. Chúng ta thường xuyên chứng kiến những vụ cãi nhau với các ngôn từ “chợ búa” - kể cả giữa những người nổi tiếng. Xung quanh họ là vô vàn các còm, like của những người “cãi hôi”. Dễ kết bạn bởi căn tính người Việt Nam là thân thiện, sẻ chia; nhưng mặt khác cũng dễ cạch mặt, xỉ vả nhau vì tự ái. Điều này không khó nhận ra trên “không gian” MXH.
Người Việt thích nổi tiếng, dẫu trên MXH. Trên Facebook, thường đó là những nick có “tích xanh”; dẫu “tích xanh” chỉ là sự xác nhận của Facebook cho phép đăng ký chính chủ cho trang cá nhân và Fanpage với những tài khoản cá nhân. Điều này giúp người hâm mộ hay mọi người tham gia MXH phân biệt được đâu là nick thật và nick Facebook ảo.
Số lượng người theo dõi đối với một nick nào đó cũng là sự xác nhận sự nổi tiếng; cho thấy mức độ phổ biến và sự quan tâm của người khác đối với một trang cá nhân hoặc trang fanpage của một cá nhân, hay tổ chức. Nó thể hiện mức độ tương tác và ảnh hưởng của người dùng hoặc thương hiệu trên mạng xã hội này.
Do vậy, những trang cá nhân nào có số lượng người theo dõi càng lớn, có những hành vi phi văn hóa, càng ảnh hưởng tiêu cực.
Người Việt thường dễ mắc vào các “hội chứng” như “hội chứng đám đông”, “đua Trend”. Theo tiếng Anh thì trend có nghĩa là trào lưu, là xu hướng. Chính xác hơn, nó có thể được hiểu là một vấn đề, một sự kiện... hay sự việc cụ thể nào đó trong đời sống được nhiều người chú ý, quan tâm trên MXH. Những người tham gia MXH ở Việt Nam, không còn lạ lẫm với trend, hot trend; hoặc cách dùng từ nửa Anh nửa Việt là “bắt trend”, “đu trend”.
“Đu trend” đã và đang là một phần của hội chứng đám đông trong người tham gia MXH ở Việt Nam. Biểu hiện của nó, có thể thấy ở các biểu hiện thương vay khóc mướn, khi một người có vị trí, ảnh hưởng trong xã hội không may bị mất (vì các nguyên nhân). Trên Facebook ào ạt nước mắt, sự thương cảm và các hình ảnh với người vừa quá cố, nếu những người tham gia MXH vô tình được gần gũi. Thực ra, đằng sau sự thương cảm là những người đu trend muốn nổi tiếng hơn, dẫu phải nhờ đến câu chuyện đau buồn không ai mong muốn.
Phải nói thẳng ra rằng, đây cũng là một dạng tiêu cực của MXH. Những người đu trend qua cái chết của ai đó, vô tình vi phạm luật pháp về quyền riêng tư cá nhân, mà họ khi “cảm xúc dâng lên” quên mất không để ý.
*
Về mặt nhà nước, với tư cách quản lý không gian mạng, tài nguyên số đã thực thi “bàn tay mềm”; đó là hệ thống chính sách, pháp luật như Bộ luật Hình sự (Điều 331 Bộ luật Hình sự 2015); các quy định tại các Nghị định của Chính phủ về xử lý trách nhiệm; gần đây nhất là Nghị định 14/2022/NĐ-CP quy định về hành vi phạm các quy định về trách nhiệm sử dụng dịch vụ mạng xã hội; trang thông tin điện tử được thiết lập thông qua mạng xã hội.
Về quản lý Gần đây nhất, ngày 9/11/2024, Chính phủ ban hành Nghị định số 147/NĐ-CP quy định về công tác quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ Internet và thông tin trên mạng (trong đó có mạng xã hội) và chính thức có hiệu lực thi hành từ ngày 25/12/2024.
Về “bàn tay cứng” đó là các cơ quan chức năng có nhiệm vụ đấu tranh với các loại tội phạm trên không gian mạng.
Tuy nhiên, giải pháp cơ bản, mang tính xây dựng chính là phải xây dựng được văn hóa tham gia MXH, những người sử dụng dịch vụ Interner, phải là những người tham gia MXH thông minh, các Facebooker thông minh.
Sau Hội nghị văn hóa toàn quốc (tháng 11/2021), “Hệ giá trị Việt Nam” bao gồm hệ giá trị quốc gia, văn hóa, gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam đã được bàn đến, tính đến. Đây là một con đường dài. Điều đáng lo là trong khi Việt Nam có số lượng người tham gia MXH lớn trên thế giới lại là “quốc gia lười đọc sách”, mỗi người chỉ đọc 0,8 cuốn sách/năm. Dù kỷ nguyên số, nghe nhìn và MXH lấn lướt, nhưng ở các quốc gia văn minh, khởi nghiệp, con người luôn dành thời gian đọc sách (có thể đó là sách in truyền thống hay Ebook).
Việt Nam phải quan tâm mạnh đến việc chấn hưng văn hóa đọc, trong đó có việc phải xây dựng một “hệ giá trị” cho MXH.
